Nadrzędną ideą certyfikacji FSC jest godzenie interesów wielu stron i punktów widzenia na gospodarkę leśną. Bardzo ważną perspektywą jest ochrona praw wszystkich pracowników leśnych, nie tylko tych zatrudnionych bezpośrednio przez zarządcę lasu.
FSC to międzynarodowy system certyfikacji, który gwarantuje najwyższe standardy zarządzania lasami. Z punktu widzenia konsumenta logo FSC oznacza, że dany produkt leśny pochodzi z legalnego źródła – z odpowiedzialnie zarządzanego lasu. Certyfikat FSC gwarantuje poszanowanie funkcji przyrodniczych, ekonomicznych i społecznych lasów. Zwykle mówi się o dwóch pierwszych – ale czego dotyczą społeczne aspekty gospodarki leśnej?
Lasy są dobrem wspólnym, więc mowa tu choćby o zaangażowaniu społeczności lokalnych we współdecydowanie o lasach. Ale lasy są też miejscem pracy i w tym artykule przyjrzymy się właśnie temu, jak standardy FSC odnoszą się do potrzeb i praw wszystkich osób pracujących przy gospodarce leśnej.
Kto jest pracownikiem?
Odpowiedź na to banalne z pozoru pytanie to klucz do zrozumienia, dlaczego certyfikacja FSC może być tak istotna dla firm i pracowników leśnych w relacjach z zarządcami lasów. W standardzie FSC pod pojęciem pracownika rozumie się wszystkie zatrudnione w gospodarowaniu lasem osoby: pracowników publicznych, przedstawicieli firm prywatnych, a także osoby samozatrudnione. Nie ma znaczenia, czy pracują w niepełnym wymiarze godzin lub są pracownikami sezonowymi. Zasada 2. ogólnych wskaźników międzynarodowych FSC („Prawa pracowników i warunki zatrudnienia”) obejmuje pracowników wszystkich rang i kategorii: fizycznych, administracyjnych, przełożonych, kierowników. To pracownicy wykonawców, ale też samozatrudnieni wykonawcy i podwykonawcy.
Krótko mówiąc, wyznaczone standardem kryteria i wskaźniki będą dotyczyć nie tylko pracowników posiadacza certyfikatu, lecz wszystkich pracujących w lesie, w tym pracowników zakładów usług leśnych, zarówno wykonawców głównych, jak i ich podwykonawców. Takie szerokie ujęcie pracownika w systemie FSC pochodzi wprost z Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 155, ratyfikowanej także przez Polskę.
FSC to lepsza pozycja pracowników leśnych
Według zapisów rewidowanego standardu na zarządcach certyfikowanych lasów spoczywa obowiązek przestrzegania praw pracowników leśnych i zapewnienie im odpowiednich warunków pracy. Obejmują one m.in. eliminację wszelkich form pracy przymusowej, a także wypłatę godziwych wynagrodzeń czy zapewnienie pracownikom odpowiedniego szkolenia i nadzoru nad wykonywanymi zadaniami. Zarządcy certyfikowanych lasów muszą spełniać krajowe regulacje i wymogi z zakresu bhp. Certyfikacja FSC oznacza jednak oczekiwanie, że będą dążyć do podwyższenia tych obowiązkowych standardów i jeszcze mocniej działać na rzecz poprawy warunków pracy i ochrony życia oraz zdrowia wszystkich pracowników leśnych.
Standardy FSC podkreślają także wymóg poszanowania wolności zrzeszania się oraz uznanie prawa do rokowań zbiorowych – i wprowadzają konkretne wskaźniki dotyczące przestrzegania tych kryteriów oraz narzędzia dla niezależnych jednostek certyfikujących, które wykonują audyty u posiadaczy certyfikatów. Poza sprawdzeniem dokumentów (procedury, protokoły negocjacji) audytorzy mogą przeprowadzać rozmowy z pracownikami – oczywiście bez obecności ich przełożonych. Efektem każdego audytu jest publicznie dostępny raport (baza danych FSC na stronie: info.fsc.org), który zawiera wnioski audytorów. Taki raport ujmuje również polecenia działań korygujących w przypadku stwierdzenia niezgodności ze standardem FSC.
A polskie prawo?
Teoretycznie każdy pracownik w Polsce jest chroniony przez kodeks pracy i inne regulacje. Wiemy jednak, że nie wszyscy pracownicy leśni są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę – ich sytuacja jest więc znacznie bardziej złożona. Przestrzeganie prawa krajowego jest obligatoryjne dla wszystkich, natomiast certyfikacja FSC oznacza dobrowolne poddanie się zarządców lasów wymagającym standardom odpowiedzialnej gospodarki leśnej. Jest to też potwierdzenie dla odbiorców drewna i dla kolejnych podmiotów w łańcuchu dostaw, że pozyskanie drewna odbyło się m.in. z uwzględnieniem wszystkich praw pracowników leśnych.
Międzynarodowe wymogi FSC oraz te, które wynikają ze standardów krajowych, zapewniają więc pracownikom – definiowanym szerzej niż w kodeksie pracy – dodatkową ochronę ich praw i bezpieczeństwa. Przykładowo, certyfikowana jednostka będzie musiała mieć opracowane przy udziale samych pracowników mechanizmy rozwiązywania skarg czy zapewnienia im słusznej rekompensaty za szkody (na przykład chorobę zawodową lub wypadek przy pracy) powstałe w trakcie pracy dla danej jednostki.
Pracownicy leśni powinni mieć zatem świadomość, że certyfikacja FSC wzmacnia ich pozycję w relacjach z pracodawcami, chroni ich prawa i bezpieczeństwo. Certyfikacja FSC jest dobrowolna, ale dzięki niej zarządcy lasów mają możliwość podnieść standardy pozyskiwania drewna, ochrony przyrody i warunków pracy. Może to być istotne zwłaszcza dla zarządców lasów, którzy dążą do realizacji działań z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu.
Konsumenci doceniają te starania. Widać to zarówno w globalnych badaniach rynku, jak i w ich codziennych decyzjach zakupowych. Rosnąca niezmiennie od lat popularność licencji promocyjnych i certyfikatów FSC dla łańcucha dostaw to potwierdza.
Marek Rzońca
